Iyot ve tiroit

İyot ve tiroit

İyot vücutta ne işe yarar ?

iyot, tiroit hormonu yapımı için elzem olan bir maddedir. tiroit hormonları (t4 ve t3) pekçok hücrenin metabolik işlemlerini düzenler, pekçok organın bilhassa beynin erken büyümesi ve gelişmesininde rol oynar. insanlarda beynin büyüyüp gelişmesinin büyük bir kısmı gebelik sırasında ve doğumdan ilk 2-3 yıl sonra olur.

iyot nerede bulunur ? günlük iyot gereksinimi ne kadardır ?

iyot genel olarak yüksek oranda deniz ürünlerinde daha az oranda süt, yumurta ve ette, çok az oranda sebzelerde ve meyvelerde bulunur. pekçok insanın çok az oranda iyoda gereksinimi olur.

who (world health organization) tarafından belirlenen günlük iyot gereksinimi şöyledir:

0-59 aylık olan çocuklarda: 90 mikrogram/gün,

6-12 yaş arasında: 120 mikrogram/gün

genç erişkinlerde ve erişkinlerde: 150 mikrogram/gün

hamilelerde ve emzirme sırasında: 200 mikrogram/gün

hamilelerde ve emzirme sırasındaki iyot miktarı bazı kuruluşlara göre sırasıyla 220 ve 290 mikrogram/gün'e kadar çıkarılmaktadır.

tiroit glandı yetersiz olanlarda günlük gereksinim çok daha fazladır. yiyeceklerdeki iyot miktarının ölçülmesi olabildiğince kolay değildir. yeterli iyot alınıp alınmadığı iyot miktarının idrarda ölçülmesi ile ortaya çıkarılır. çünkü alınan iyodun çoğu idrar, çok az bir kısmı ise dışkı ile atılır. iyot eksikliği olmayan yerlerde idrardaki iyot atılımı en az 100 mikrogram/gün, iyot eksikliği olan bölgelerde ise 3-45 mikrogram/gün'dür. pratikte 24 saatlik idrar toplanması olabildiğince kolay değildir. dolayısıyla buna alternatif olarak iyot ve kreatinin arasındaki oran hesaplanır.

iyot eksikliğinde ne olur ?

yeterince iyot alınamadığı durumlarda (örneğin doğu karadeniz bölgesinde) tiroit hormonu yetersizliği ortaya çıkar. hormon yetersizliği feedback düzenleme mekanizması denilen bir mekanizma ile hipofizden tsh salgılanmasını temin eder. tsh yeterli oranda tiroit hormonu üretmesi için tiroidi uyarır. tsh'nın uzun müddet tiroidi uyarması tiroit hücrelerinin büyümesine ve çoğalmasına sebep olur. bu ise tiroidin hacminin büyümesine bu nedenle cerrahi girişim gerekebilir. ancak bu tedavi biçimini genel nufüsa uygulamak olası değilidr. en iyi tedavi biçimi endemik guatra ve diğer tiroit hastalıklara neden olan iyot yetersizliğini ortadan kaldırmaktır. bunun için iyot profilaksisi gerekir. iyot profilikasisinde tuza, ekmeğe veya suya iyot katmakla (iyot suplemantasyonu) mümkündür.. bunlar içerisinde en yaygın iyot profilaksisi metodu tuza iyodun (potasyum iyodür)katılmasıdır. iyotlu tuz 80 yıldan beri pekçok memlekette başarı belirten bir biçimde uygulanmaktadır. who (dünya sağlık teşkilatı), günlük gereksinim olan 150 mikro gram iyodun elde edilmesi için bir kilo tuza 20-40 mg iyot ilave edilmesini önermektedir. iyotlanmış tuzun üretiminden tüketiciye kadar sistemik olarak kontrol edilmesi gerekir.

memleketimizde tuzun iyotlanmasına sağlık bakanlığı tarafından 1994 yılında başlanmış ve 1999 yılında sofra tuzunun iyotlanması zorunlu hale gelmiştir. 13 ocak 2005 tarih ve 25699 sayılım kanun ile de iyotsuz gıda sanayi tuzunun direkt tüketiciye sunumu yasaklanmıştır.

iyot yetersizlği için uygulanan iyotlu tuzun (iyot suplemantasyonu) yan tesiri var mı ? nelerdir ?

iyot yetersizliği tiroit fonksiyon bozukluklarına sebep olduğu gibi fazlalılığında da tiroit işlevlerinin bozabilmektedir. bilhassa aşırı iyot suplemantasyonundan sonra (yerine koyma) tiroidde 4 hastalık ortaya çıkabilir:

. iyodun oluşturduğu hipertiroidi

daha fazla 40 yaşın üstünde ve multinodüler guatr olanlarda görülür. iyot suplemantasyonundan 1-10 yıl sonra hipertiroidi insidansı normale döner.

. guatr ve iyodun oluşturduğu hipotiroidi

sürekli olarak yüksek oranda iyot alımı neticesi ortaya çıkar. bunun sebebi muhtemelen iyodun otoimmun tiroit hastalıklarını artırması ve aşırı iyodun tiroit işlevlerini geçici olarak bloke etmesidir.

. iyodun oluşturduğu tiroidit (hashimoto tiroiditi)

yüksek orandaki iyot tiroglobulin immunitesini artırarak otoimmun reaksiyonunu tetikler veya meydana gelen serbest radikaller tiroit hücrelerine zarar verir. ilk defa amerika''da 1962 yılında tuza katılan iyodun cerrahi neticesi çıkarılan guatırlarda hashimoto tiroiditine sebep olduğu gösterilmiştir. daha sonra iyot suplemantasyonu neticesi hashimoto tiroiditindeki ortaya çıkan artış, yunanistan italya, ingiltere ve danimarka''da da dikkati çekmiştir. 2002 yılında batı afrika''da yapılan bir çalışmada suya iyot katıldıktan 30 hafta sonra yüzde 40 vakada hashimoto tiroiditinin geliştiği ve iyot miktarının azaltılması ile bunun azldığı gösterilmiştir.

. okült papiller tiroit kanserlerinde (mikro kanser) artış

iyot suplemantasyonundan sonra ökült tiroit kanserlerinde (1. 5 cm'nin altında olan tiroit kanserler)artış olmuştur. buna karşın iyot suplemantasyonu neticesi tiroit kanser sıklığında ve daha agresif (kötü) tiroit kanserlerde (folliküler ve anaplastik)azalma görülmüştür.

sonuç olarak, yeterli iyot suplemantasyonu yukarıda belirtilen yan tesirleri azaltmakta ve iyot eksikliğine bağlı olarak ortaya çıkacak istenmeyen tesirleri ortadan kaldırmaktadır. bunun için tuza katılan iyot miktarının ve kalitesinin tertipli olarak kontrol edilmesi gerekmektedir.