Kendini algılama teorisi
1970'li yıllarda bem tarafından formüle edilen bu teori (self-perception theory), bireylerin kendilerini daha iyi tanımayı nasıl öğrendiklerini husus almaktadır. atıf konusunda benliğin analizinde önemli bir katkı sağlayan bu teori, iki postülaya dayanmaktadır:
- bireyler, kendi tutumlarını, duygularını ve benzeri içsel durumlarını, kendi davranışlarından ve bu davranışların içerisinde yer aldığı koşullardan hareketle yordayarak tanırlar.
- içten gelen işaretler belirsiz, zayıf ve güç yordanır oldukları ölçüde birey, işlevsel olarak, aynı bir dış gözlemcinin konumundadır, yani o da kendisini tanıma çabasında iken, dış gözlemcinin ona baktığı gibi bakar ve dışa yansıyan işaretlerden çıkarsama yapar.
özetle bu teori, insanın kendisini bir gözlem objesi gibi aldığını ve kendi tepkilerine ve tutumlarına bakarak yorumda bulunduğunu öne sürmektedir. kendini algılama teorisi, bilişsel çelişki teorisine ve bireyin kendine atıfları konusuna getirdiği değişik bakış ya da katkılar bakımından da sıklıkla tartışılmaktadır.
bem, bireyin tutumuna aykırı bir davranış yapmasının, onda iç gerilimi azaltmaya yönelik bilişsel bir çabaya yol açtığı fikrini temelsiz bulmaktadır. ona göre bu durumdaki birey, kendi davranışını ve onu buna iten koşullan irdeler; en fazla ücret ya da ödül alanların, tutum değişikliğine gitmemesini, buna karşılık az ücret veya ödülü az olanların tutum değiştirmesini doğal bulur.
festinger ve carlsmith'in deneyinde denekler, davranışlarını ödülün neticesi gibi algılamakta ve bu nedenle kendi gerçek tutumlarını yansıtmamaktadır. şayet buna aykırı davranmışsa, önemli kademede bir ödül aldığı içindir. bern'e göre dış gözlemcilere, bu deneklerin davranışı ve deney şartları açıklansa, onlar da aynı davranışları ortaya koyarlar.
nitekim bem, gözlemci deneklere (aktör değil) durumun verilerini sunarak aktör konumundaki deneklerin ne tür çıkarsamalar yapacaklarını sorar. bern'in denekleri (gözlemci), gerçek deneklerle aynı sonuçlan gösterirler (bem, deneyinde, gözlemci deneklere, aktör deneklerin ilk tutumlarını belirtmemiş olması bu nedenle eleştirilmiştir).
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder